نویسنده: سید رضا حسینی




 
زمانی که هنر مذهبی شرق (هنری صوفیانه) با هنر رومی ترکیب شد یک هنر دورگه که نیمی رومی و نیمی شرقی بود ایجاد گردید و مسیحیت وارث این اختلاط شد، در نتیجه دوگانگی رومی - شرقی خصوصیت بارز هنر اوایل مسیحیت و بعد از آن هنر بیزانس گردید. هنر صدر مسیحیت هنری است که در تمامی مناطق امپراطوری روم گسترده است و مربوط به زمان قبل از جدا شدن کلیساها می باشد. هنر صدر مسیحیت هنر ساخت آثار برای مسیحیان و توسط مسیحیان اولیه است.
از شیوه هنری صدر مسیحیت به نام رومی متاخر نیز نام می برند که بازتاب تغییر بی تکلف مضامین غیر مسیحی به مسیحی است.

مراحل هنر مسیحیت اولیه

پیش از کنستانتین: (200 تا 324 م) مسیحیان بطور مخفیانه به عبادت می پردازند.
همزمان با کنستانتین: (324 تا 350 م) کنستانتین از امپراطوران بزرگ روم در سال 324 میلادی تصمیم گرفت پایتخت امپراطوری را به بیزانس یا بیزانتون که حدود قرن 8 ق.م توسط یونانیان بنا شده بود انتقال دهد. شش سال پس از این انتقال به طور رسمی بیزانتون که پس از آن بخاطر کنستانتین، کنستانتینویل یا قسطنطنیه نامیده شد افتتاح گردید. از این زمان به بعد به دستور کنستانتین فرمان علنی شدن مسیحیت صادر می گردد.
بعد از کنستانیتن: (350 تا 527 م) از این دوره به بعد به خاطر انشقاق مسیحیت به دو گروه کاتولیک (کلیسای غربی) و ارتودکس (کلیسای شرقی) و همین طور جدا شدن امپراطوری به دو بخش شرقی و غربی، بخش شرقی تحت عنوان بیزانس به حکومت خود ادامه می دهد.

دخمه های زیرزمینی (کاتاکومب)

غنی ترین منبع هنر مسیحی تا پیش از فرمان (سال 324 م) است. (این فرمان به مسیحیان اجازه عبادت به طور علنی می داد) عموماًً در خارج از شهر روم از این نوع دخمه ها زیاد یافت شده است. این مکانها جهت اجتماع و مراسم تدفین استفاده می شده است. تزئین دیوارهای این دخمه ها بوسیله نقاشی هایی از صلیب و صحنه هایی از انجیل، مراسم تدفین، سمبل های مذهبی و صحنه های رستگاری برگرفته از کتاب عهد عتیق انجام شده است. این نقاشی ها به خاطر فضای بسته، نور کم و تنگ بودن جا برای کار عموماًً سریع انجام می شده و نتایج به دست آمده غالباً کم ارزش و ضعیف می باشد (تصویر 1).
(تصویر 1)
تصاویر مسیح در این نقاشی ها عمدتاً به شکل چوپانی نیکوکار می باشد در حالی که بعد از رسمیت یافتن مسیحیت در امپراطوری روم، مسیح با خصوصیات یک امپراطور با ردای ارغوانی و تاج و... رسم می شود.

مجسمه سازی

مجسمه ها در مقایسه با نقاشی و معماری اهمیت کمتری دارند. چرا که مسیحیان مجسمه های ایستاده را به بتهای پیش از مسیحیت تشبیه می کردند و به خاطر همین نقش برجسته رواج یافت. حتی در این نقوش نیز از تصویر کردن انسان در ابعاد طبیعی خودداری می کردند و به همین خاطر عمده ی آثار در نقوش برجسته بر روی تابوت ها، لوح های یادبود و قاب های تزئینی خلاصه می شدند (تصویر 2).
(تصویر 2)

معماری

پس از رسمیت یافتن مسیحیت به دستور کنستانتین و علنی شدن عبادت لزوم ساخت بناهای مذهبی احساس شد و به دستور کنستانتین کلیساهای عظیمی ساخته شد. این کلیساها به نام «باسیلیکا» خوانده می شدند، که در اصل به پیروی از معماری قبل از مسیح ساخته می شده اند. البته آثاری از کلیساهای صدر مسیحیت به دست نیامده است ولی نقشه کلیسای کنستانتین یعنی کلیسای سن پیترو به دست آمده است (تصویر 3).
(تصویر 3)

«باسیلیکاها» کلیساهای مستطیلی بودند که بر اساس محور طولی ساخته شده و دارای سردرورودی، حیاط، تالار، محراب، مذبح و شبستان هستند. نوع دیگری از معماری مسیحی در زمان کنستانتین، بناهایی گرد یا چند ضلعی با گنبد بودند که پیشتر در روم باستان و معماری پانتئون نظیر آن را مشاهده کردیم. این بناها بیشتر برای ساخت مقابر و آرامگاههای خانوادگی و نمازخانه هائی که به کلیسا می چسبند مورد استفاده قرار می گرفت مثل «آرامگاه کنستانتینا» دختر کنستانتین (تصویر 4).

(تصویر 4)

نقاشی و موزائیک

بعد از علنی شدن عبادت و ساخته شدن کلیساها، مضامین نقاشی دخمه ها بر روی دیوار کلیساها منتقل می شوند. البته کیفیت نقاشی بر روی دیوارهای بزرگ با نقاشی دخمه ها قابل قیاس نبوده است و مطمئناً نقاشان چیره دستی جایگزین نقاشان مقابر دخمه ای می شوند. در همین دوران روشی به جای نقاشی مرسوم می شود که «موزائیک کاری» نام دارد. این روش در هزاره ی سوم ق.م توسط سومری ها اجرا می شده است و حتی یونانی ها هم با سنگ های رنگین موزائیک کاری داشته اند. تفاوت موزائیک صدر مسیحیت با دوره های قبل، استفاده از شیشه های رنگی و تلالؤ آن و ایجاد یک فضای غیر مادی و سه بعدی در این موزائیک ها می باشد. موضوع موزائیک ها روایاتی از کتاب های عهد عتیق و جدید بودند، و از مشخصات آنها اختصار در بیان مفاهیم و نشان دادن اشکال و همچنین نمادپردازی بود (تصویر 5).
(تصویر 5)

نسخه های مذهب و خطی

هنرمندان در صدر مسیحیت به مصور سازی کتب مذهبی و.... نیز دست می زدند. عموماً این تصاویر بر روی پوست حیوانات و در کتاب هایی که صحافی می شدند (کودکس) انجام شده و حالتی روایتگرانه داشتند. در این نقاشیها سعی بر عمق نمائی می شده و داستانها به طور مستمر در یک صحنه نشان داده می شوند که در این روش امکان استفاده هر چه بیشتر از مضامین در عرصه محدود فراهم می آید. مثل تصویر «یعقوب در حال کشتی گرفتن با فرشته» از نسخه ی سفر آفرینش قرن ششم (تصویر 6).
(تصویر 6)

نئوکلاسیسم

از نیمه قرن چهارم تا ششم گرایش عمده هنر مسیحی را نئوکلاسیسم تشکیل می داد. سبک پرهیجان دخمه ها و تابوت ها جای خود را به ایده های جدید رومی داد. این تغییر و دگرگونی یک اظهار هنری بود که در نتیجه پیوستگی سیاسی بین امپراطوران مسیحی و سزارهای مشرک صورت می پذیرفت.
منبع مقاله :
حسینی، سید رضا، (1348)، هنر و معماری ایران و جهان، تهران: مارلیک، چاپ دوم، (1388)